Cetnar to tradycyjna jednostka miary masy, która przez wieki była szeroko stosowana w rolnictwie do wyrażania wagi płodów rolnych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego. Choć jej znaczenie obecnie zmalało na rzecz nowoczesnych jednostek metrycznych, cetnar odgrywał ważną rolę w handlu i gospodarce rolnej, będąc istotnym elementem praktyk pomiarowych na wsiach i targowiskach.
Definicja i pochodzenie
Cetnar jest jednostką masy, której wartość różniła się w zależności od kraju i okresu historycznego. W polskiej tradycji przyjmowano najczęściej, że jeden cetnar odpowiada 100 kilogramom w systemie metrycznym, jednak w systemach anglosaskich ta wartość była odmienna. Cetnar używany był głównie do ważenia dużych partii produktów rolnych, takich jak zboża, ziemniaki czy żywiec.
Pochodzenie terminu „cetnar” wywodzi się z łacińskiego słowa „centenarius”, oznaczającego „setny” lub „sto”. Termin ten przeniknął do wielu języków europejskich, w tym do polszczyzny, gdzie przyjął się jako określenie jednostki równej stu jednostkom podstawowym (np. kilogramom lub funtom).
Zastosowanie w rolnictwie
W hodowli zwierząt cetnar wykorzystywany był do określania masy bydła, trzody chlewnej oraz innych zwierząt gospodarskich, szczególnie podczas sprzedaży lub transportu na targi. Pozwalało to na szybkie i uproszczone rozliczenia handlowe bez konieczności ważenia każdego zwierzęcia z osobna.
W hodowli roślin cetnar służył do pomiaru zbiorów płodów rolnych, takich jak zboża, ziemniaki, buraki cukrowe czy nasiona. Ułatwiało to zarówno przechowywanie, jak i sprzedaż hurtową, gdzie operowano dużymi partiami towaru.
Różne rodzaje cetnara
- Cetnar angielski (Imperial hundredweight, cwt) – stosowany w krajach anglosaskich, równy 112 funtom (ok. 50,8 kg).
- Cetnar amerykański (Short hundredweight) – używany w Stanach Zjednoczonych, odpowiadający 100 funtom (ok. 45,36 kg).
- Cetnar metryczny – stosowany w Polsce i krajach używających systemu metrycznego, równy 100 kilogramom.
- Cetnar rosyjski – używany w dawnym Imperium Rosyjskim, odpowiadający 100 funtom rosyjskim (ok. 40,96 kg).
Konwersje i przeliczenia
| Rodzaj cetnara | Wartość w kilogramach | Wartość w funtach (lb) |
|---|---|---|
| Cetnar metryczny | 100 kg | 220,46 lb |
| Cetnar angielski | 50,8 kg | 112 lb |
| Cetnar amerykański | 45,36 kg | 100 lb |
| Cetnar rosyjski | 40,96 kg | 90,33 lb |
Znaczenie historyczne
Cetnar odgrywał istotną rolę w handlu rolnym i wymianie towarowej od średniowiecza aż po czasy współczesne. Jako jednostka stosunkowo łatwa do przeliczania i transportowania, przyczynił się do standaryzacji wag w obrocie handlowym zarówno na rynkach lokalnych, jak i w handlu międzynarodowym.
Ułatwiał rozliczenia pomiędzy rolnikami, kupcami oraz pośrednikami.
Współczesne zastosowanie
Obecnie cetnar jest rzadko używany w praktyce rolniczej i handlu, wyparty przez jednostki systemu metrycznego, takie jak kilogram i tona. Współcześnie spotyka się go głównie w kontekście historycznym, tradycyjnym lub w starszych dokumentach handlowych i literaturze rolniczej.
W krajach anglosaskich niektóre gałęzie przemysłu (np. transport kolejowy, handel węglem) nadal sporadycznie używają cetnara angielskiego.
Porównanie z innymi jednostkami miary
Cetnar metryczny (100 kg) – stosowany dawniej w rolnictwie, obecnie zastąpiony przez tonę (1000 kg) i kilogram.
Funt (0,4536 kg) – używany głównie w systemach anglosaskich, szczególnie do mniejszych wag.
Kwintal (100 kg) – jednostka równoważna cetnarowi metrycznemu, powszechna w krajach korzystających z systemu metrycznego.
Tona (1000 kg) – podstawowa jednostka masy w hurtowym obrocie towarami rolnymi na świecie.
Cetnar, choć obecnie niemal nieużywany, odegrał znaczącą rolę w historii rolnictwa jako praktyczna jednostka miary masy. Ułatwiał handel i rozliczenia przy sprzedaży produktów rolnych i hodowlanych. Pozostaje istotnym elementem dziedzictwa terminologicznego oraz historycznego rolnictwa i handlu.