Amitraza jest organicznym związkiem chemicznym należącym do grupy triazyli. Została wprowadzona do użytku w drugiej połowie XX wieku jako środek o właściwościach akarycydowych i insektycydowych. Amitraza wykazuje silne działanie przeciwko roztoczom i niektórym owadom, dzięki czemu znajduje szerokie zastosowanie w rolnictwie oraz w ochronie zdrowia zwierząt.
Amitraza stosowana jest przede wszystkim do zwalczania pasożytów zewnętrznych, takich jak roztocza i wszy, zarówno na roślinach uprawnych, jak i u zwierząt gospodarskich. Jej skuteczność oraz specyficzny mechanizm działania sprawiają, że jest popularnym wyborem w profesjonalnych programach ochrony roślin i zdrowia zwierząt.
Właściwości chemiczne
Amitraza jest pochodną triazylu, należącą do klasy amidyn. Jej struktura chemiczna opiera się na układzie pierścieni aromatycznych z podstawnikami metylenowymi oraz grupami amidynowymi, co warunkuje jej specyficzne właściwości biologiczne.
Właściwości fizykochemiczne amitraz:
- Biała lub żółtawa, krystaliczna substancja stała
- Słabo rozpuszczalna w wodzie, dobrze rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych (np. aceton, ksylen)
- Temperatura topnienia: ok. 86–87°C
- Stabilna w warunkach obojętnych i lekko zasadowych, rozkłada się w środowisku kwaśnym
- Stosunkowo wysokie ciśnienie pary i niska lotność
Zastosowanie w rolnictwie i hodowli
Amitraza odgrywa istotną rolę w ochronie roślin jako skuteczny środek zwalczający roztocza, które są powszechnymi szkodnikami upraw, zwłaszcza w sadownictwie i ogrodnictwie. Dzięki selektywnemu działaniu na szkodniki, przy jednoczesnym ograniczonym wpływie na owady pożyteczne, amitraza jest cenionym składnikiem programów ochrony roślin.
W hodowli zwierząt amitraza jest stosowana głównie w zwalczaniu pasożytów zewnętrznych, takich jak roztocza wywołujące świerzb, wszy oraz kleszcze. Najczęściej wykorzystuje się ją w postaci kąpieli, oprysków lub obroży przeciwpasożytniczych, szczególnie u bydła, owiec, psów i innych zwierząt gospodarskich.
Inne zastosowania amitraz:
- Preparaty weterynaryjne do leczenia świerzbu u zwierząt domowych
- Składnik obroży owadobójczych dla psów
- Ograniczone zastosowanie w magazynowaniu produktów rolnych do zwalczania szkodników magazynowych
Mechanizm działania
Amitraza działa głównie jako agonista receptorów oktopaminowych w układzie nerwowym stawonogów. Oktopamina to neuroprzekaźnik odpowiedzialny za przekazywanie sygnałów w układzie nerwowym owadów i roztoczy. Pobudzenie tych receptorów przez amitraz prowadzi do zaburzenia przewodnictwa nerwowego, co skutkuje paraliżem i śmiercią pasożytów.
Amitraza wykazuje także działanie hamujące aktywność enzymów istotnych w metabolizmie szkodników, takich jak monoaminooksydaza, co dodatkowo zwiększa jej skuteczność.
Bezpieczeństwo i środki ostrożności
Amitraza, mimo skuteczności w zwalczaniu pasożytów, może stanowić zagrożenie dla ludzi i zwierząt, zwłaszcza przy niewłaściwym stosowaniu. Kontakt ze skórą lub spożycie może prowadzić do zatrucia objawiającego się m.in. sennością, osłabieniem, zaburzeniami rytmu serca i oddychania. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku dzieci i osób wrażliwych.
Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa:
- Stosować wyłącznie zgodnie z zaleceniami producenta i aktualnymi przepisami.
- Podczas przygotowywania i aplikacji preparatu używać odzieży ochronnej, rękawic oraz masek.
- Unikać kontaktu ze skórą i oczami, a w razie ekspozycji natychmiast przemyć wodą.
- Przechowywać preparaty z amitrazą poza zasięgiem dzieci i zwierząt domowych.
- Nie stosować u zwierząt lub roślin przeznaczonych do natychmiastowego spożycia przez ludzi.
- W przypadku objawów zatrucia niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Regulacje prawne
Tabela przedstawia wybrane przepisy dotyczące stosowania amitraz w różnych krajach:
| Kraj | Status prawny | Uwagi |
|---|---|---|
| Polska | Dopuszczony do stosowania weterynaryjnego i ograniczonego rolniczego | Ograniczenia w uprawach sadowniczych |
| Unia Europejska | Ograniczone zastosowanie, wycofywany z wielu upraw | Pozostaje w niektórych produktach weterynaryjnych |
| Stany Zjednoczone | Zatwierdzony do użytku weterynaryjnego | Zakaz stosowania na niektórych uprawach |
| Australia | Dopuszczony do stosowania weterynaryjnego | Ograniczenia dotyczące upraw i środowiska |
| Kanada | Dopuszczony warunkowo w weterynarii | Podlega ścisłemu nadzorowi |
Alternatywy dla amitraz
- Pirymikarb – środek owadobójczy i akarycydowy o odmiennym mechanizmie działania
- Flumetryna – stosowana w leczeniu pasożytów zewnętrznych u zwierząt
- Iwermektyna – szeroko stosowany lek przeciwpasożytniczy w weterynarii
- Cypermetryna – insektycyd z grupy pyretroidów
- Fipronil – związek stosowany do zwalczania pasożytów u zwierząt
Amitraza jest skutecznym środkiem akarycydowym i insektycydowym, wykorzystywanym głównie w ochronie zdrowia zwierząt oraz w ograniczonym zakresie w rolnictwie. Jej działanie opiera się na zaburzaniu funkcjonowania układu nerwowego szkodników, co prowadzi do ich eliminacji.
Pomimo wysokiej efektywności, stosowanie amitraz wymaga zachowania szczególnych środków ostrożności ze względu na potencjalne zagrożenia dla ludzi i zwierząt. Obowiązujące przepisy w różnych krajach regulują jej wykorzystanie, a w przypadku niektórych zastosowań możliwe jest korzystanie z alternatywnych środków ochrony roślin i zdrowia zwierząt.;