Niech nikogo nie zmyli jego nazwa. Wołek ryżowy nie ogranicza się wyłącznie do ryżu. Równie chętnie atakuje pszenicę, jęczmień, kukurydzę czy żyto, a nawet gotowe produkty, takie jak mąka czy kasze. Co więcej, w odróżnieniu od wołka zbożowego potrafi latać, a to ułatwia mu rozprzestrzenianie się pomiędzy magazynami.
Co to jest wołek ryżowy i jak wygląda?
Wołek ryżowy (Sitophilus oryzae) to niewielki chrząszcz, którego długość ciała zazwyczaj mieści się w przedziale od 2,5 do 4 mm. Ma barwę brunatną lub czerwonobrązową, a jego powierzchnię pokrywają drobne szczecinki. Na skrzydłach widoczne są jaśniejsze plamki, które czasem zlewają się w nieregularne smugi.
Ryjek owada jest dość długi i u samców masywniejszy, lekko zgięty ku dołowi. U jego nasady znajdują się charakterystyczne, kolankowato zgięte czułki. Przedplecze wyraźnie wydłuża sylwetkę chrząszcza i jest gęsto pokryte owalnymi zagłębieniami. W odróżnieniu od wołka zbożowego, ten gatunek ma dobrze wykształcone skrzydła lotne.
Warto dodać, że w Polsce spotykanych jest kilka gatunków wołków magazynowych. Najbardziej znanym i powszechnym jest wcześniej wspomniany wołek zbożowy, a oprócz niego występuje także wołek kukurydzowy.
Rozwój wołka ryżowego
Samice wołka ryżowego potrafią złożyć setki jaj, średnio około 380, ale w sprzyjających warunkach liczba ta może być znacznie wyższa. Z jaj rozwijają się larwy o długości do 2 mm, białe i lekko wygięte w łuk, które cały swój rozwój przechodzą wewnątrz ziarniaka. Tam też przekształcają się w poczwarki, a następnie w dorosłe owady.
Optymalnym środowiskiem dla rozwoju wołka zbożowego jest… ciepło i wysoka wilgotność (około 30°C i blisko 70% wilgotności względnej). W takich warunkach cykl życiowy trwa niewiele ponad miesiąc. Przy chłodniejszej pogodzie rozwój znacząco się wydłuża, nawet do kilku miesięcy. W polskich magazynach, gdzie ziarno przechowywane jest w nieogrzewanych warunkach, szkodnik może dać zwykle 2–3 pokolenia w sezonie.
Dorosłe wołki ryżowe mogą przeżyć nawet ponad dwa lata. Najczęściej rozprzestrzeniają się wraz z zainfekowanym ziarnem, jednak w wysokiej temperaturze potrafią również samodzielnie pokonywać krótkie dystanse lotem.
Co atakuje wołek ryżowy?
Najczęściej zasiedla ryż, kukurydzę, pszenicę, jęczmień i owies, ale potrafi rozwijać się również w produktach przetworzonych, takich jak kasze, makarony czy płatki zbożowe. Larwy żerują wewnątrz ziarniaków, stopniowo niszcząc je od środka, natomiast dorosłe chrząszcze składają tam jaja i dodatkowo uszkadzają powierzchnię ziaren.
Szkodliwość wołka ryżowego polega na ubytku ziarna oraz na obniżeniu jakości całych partii magazynowych. Zasiedlone zboże staje się zanieczyszczone odchodami, wylinkami i martwymi owadami, a to sprawia, że traci ono wartość spożywczą. Obecność szkodnika przyspiesza również proces psucia się zapasów.
Czy wołek ryżowy jest groźny dla ludzi i zwierząt?
Wołek ryżowy nie atakuje ludzi ani zwierząt i nie przenosi chorób zakaźnych, jednak zanieczyszcza żywność odchodami, wylinkami i martwymi owadami. Spożycie takich produktów może prowadzić do problemów żołądkowo-jelitowych, zatruć pokarmowych oraz reakcji alergicznych.
Jak zwalczyć wołka ryżowego?
Podobnie jak w przypadku innych insektów, walka z wołkiem ryżowym powinna opierać się przede wszystkim na działaniach profilaktycznych. Najważniejsze jest dokładne czyszczenie i dezynfekcja magazynów przed złożeniem nowej partii ziarna oraz usuwanie wszelkich resztek, które mogą być źródłem zasiedlenia. Duże znaczenie ma także odpowiednie suszenie i przechowywanie zbóż w warunkach uniemożliwiających rozwój szkodnika.
A co jeśli to nie wystarczy? W przypadku silnego zasiedlenia konieczne jest przeprowadzenie zabiegów z użyciem insektycydów. Wykorzystuje się preparaty działające kontaktowo (lub w formie gazu), które skutecznie niwelują owady znajdujące się na powierzchni ziaren oraz rozwijające się wewnątrz. Do najczęściej wykorzystywanych należą środki oparte na tetrametrynie, geraniolu czy cypermetrynie.
Skuteczna okazuje się też fumigacja całych partii ziarna, ponieważ pozwala zwalczyć zarówno jaja, jak i dorosłe już insekty.
Bibliografia:
- Klejdysz, T. (2017). Metodyka integrowanej ochrony magazynów zbożowych dla doradców: opracowanie zbiorowe. Instytut Ochrony Roślin-Państwowy Instytut Badawczy.
- https://eibz.eu/wolek-ryzowy/ [dostęp: 19.08.25]
- https://insektarium.net/coleoptera-2/curculionidae-ryjkowcowate/sitophilus-oryzae-wolek-ryzowy/ [dostęp: 19.08.25]
- https://protect-garden24.pl/wolek-ryzowy-sitophilus-oryzae-objawy-zapobieganie-i-zwalczanie/ [dostęp: 19.08.25]
- https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/ochrona-roslin/szkodniki-magazynowe-czyhaja-na-ziarno-eksperci-z-ior-ostrzegaja,161821.html [dostęp: 19.08.25]