Zasolenie gleby dotyka rolnictwa w różnych zakątkach świata – również w Polsce. U nas można spotkać pola, na których sól zniszczyła życie biologiczne i ograniczyła plony. Szacuje się, że na całym świecie problem dotyczy nawet 9% gruntów uprawnych. W Polsce, według dostępnych danych, to około 5500 hektarów – głównie na Śląsku i Kujawach. Co jest przyczyną zasolenia gleby i jak z nim walczyć?
Czym właściwie jest zasolenie gleby?
Nadmierne nagromadzenie soli mineralnych w profilu glebowym prowadzi do zasolenia. Chodzi głównie o jony sodu (Na⁺), potasu (K⁺), wapnia (Ca²⁺), magnezu (Mg²⁺), chlorków (Cl⁻), węglanów i siarczanów. W naturalnych warunkach występują w glebie w niewielkich ilościach. Ale kiedy ich poziom przekroczy określoną normę, stają się toksyczne.
Normy zasolenia wyrażane są najczęściej w jednostkach EC (electrical conductivity – przewodność elektryczna roztworu glebowego). Za bezpieczną dla większości roślin uprawnych uznaje się wartość EC poniżej 2 dS/m. Wartości powyżej 4 dS/m są już szkodliwe, szczególnie dla gatunków wrażliwych.
Skąd bierze się sól w glebie?
W Polsce to zjawisko najczęściej powodują ludzie poprzez:
- obfite stosowanie nawozów naturalnych (szczególnie chlorkowych i azotowych),
- niewłaściwe gospodarowanie ściekami i gnojowicą,
- zanieczyszczenia przemysłowe,
- stosowanie soli drogowej w pobliżu pól,
- niewłaściwe podlewanie (w tym wodą o dużej zawartości jonów sodu).
Na glebach ciężkich, słabo przepuszczalnych, zasolenie pojawia się szybciej i dłużej się utrzymuje.
Jakie są skutki zasolenia dla upraw?
Roślina rośnie, jeśli pobiera wodę i składniki pokarmowe. W glebie zasolonej to niemożliwe – woda, zamiast trafiać do korzeni, zatrzymuje się przez sól. Powstaje susza fizjologiczna.
Rośliny więdną mimo podlewania. Liście brunatnieją, łodygi stają się kruche, a rozwój spowalnia, aż ulega zahamowaniu. Siewki są szczególnie narażone – nie mają jeszcze wykształconych mechanizmów obronnych.
Niektóre gatunki lepiej radzą sobie z solą. Cukrowe buraki, koniczyna czy jęczmień są nieco odporniejsze. Zboża, ziemniaki czy kukurydza są wrażliwsze – w ich przypadku już niewielkie stężenie soli destrukcyjnie wpływa na plony.
Jak zbadać zasolenie gleby?
Zasolenie da się zbadać w laboratorium, jednak warto zwrócić uwagę na prostsze metody. W tym na ręczne mierniki zasolenia gleby (solomierze), które mierzą przewodność elektrolityczną. Im więcej soli w glebie, tym wyższa przewodność. Próbki gleby można pobrać samodzielnie, z różnych głębokości, i zmierzyć EC zgodnie z instrukcją. Taki pomiar daje szybki obraz sytuacji, co ułatwia podjęcie decyzji o dalszym działaniu.
Jak zmniejszyć zasolenie gleby?
Najlepszym lekarstwem jest profilaktyka – ale co, jeśli problem już wystąpił?
- Stosowanie gipsu – gleby zasolone sodem (Na₂CO₃, NaHCO₃) można „naprawić” poprzez dodanie gipsu rolniczego (CaSO₄). Gips wypiera sód z kompleksu sorpcyjnego, a jony wapnia poprawiają strukturę gleby. Dawki wynoszą od kilku do kilkunastu ton na hektar, zależnie od stopnia zasolenia.
- Nawozy wapniowo-magnezowe – znacznie ograniczają skutki zasolenia. Działają wolniej niż gips, ale są bezpieczne dla większości upraw. Dodatkowo wspierają rozwój pożytecznych mikroorganizmów.
- Nawozy organiczne: obornik, kompost, gnojówka – to nie tylko składniki odżywcze, ale i wsparcie dla życia biologicznego gleby. Dzięki nim rośliny lepiej znoszą stres, Szybciej też odbudowują się po zasoleniu.
Jak zapobiegać zasoleniu?
Lepiej zapobiegać niż leczyć, to stara prawda, która w przypadku zasolenia trafia w sedno. Dlatego warto:
- unikać nadmiaru nawozów mineralnych, zwłaszcza chlorków i mocznika,
- stosować nawożenie organiczne i zrównoważone,
- nie dopuszczać do zastoisk wody (zasolenie często pojawia się tam, gdzie gleba nie oddycha),
- wybierać gatunki odporne na sól na terenach ryzykownych,
- kontrolować zasolenie przynajmniej raz w sezonie (szczególnie w szklarni i tunelach).
Zasolenie gleby to wyzwanie, któremu można stawić czoła dzięki wiedzy, obserwacji i dobrej praktyce rolniczej. Gleba to ważny mikroświat. Zadbana, odwdzięczy się plonem. Zaniedbana – odmówi współpracy.
Bibliografia:
- Filipek T, Skowrońska M., Aktualnie dominujące przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb użytkowanych rolniczo w Polsce, Acta Agrophys, 2013
- Kłosowska K., Reakcje roślin na stres solny. Kosmos – Problemy Nauk Biologicznych, 2010
- Broszura Informacyjna nr 4, Zasolenie i akumulacja sodu, Soil Atlas of Europe -ESDAC – European Commission, 2005
- https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/zasolenie-gleby-to-globalny-problem,116988.html [dostęp: 21.05.2025]